Το πέρασμα στη μετά-κορoνοϊό εποχή θα διαμορφώσει την Ελλάδα της νέας εποχής, του σύγχρονου Προοδευτικού Πατριωτισμού. Οι κρατικές ενισχύσεις επανεκκίνησης της οικονομίας πρέπει να κατανεμηθούν με τέσσερα κριτήρια: θέσεις εργασίας, κοινωνική δικαιοσύνη, ανταγωνιστικότητα, έξυπνη κυκλική οικονομία.
Προτεραιότητα στην ανασυγκρότηση του Συστήματος Υγείας, την ανάταξη του αγροδιατροφικού τομέα, τη διαμόρφωση αναπτυξιακού μοντέλου αντιμετώπισης της Κλιματικής Κρίσης.
Α. Το διεθνές τοπίο
«Το COVID-19 είναι η «πρόβα ρούχου» για την Κλιματική Κ
ρίση. Όπως στην πανδημία, έτσι και στο Κλίμα, μπορούμε να επιμηκύνουμε την καμπύλη, αν αναγνωρίσουμε την κορυφαία σημασία των επενδύσεων στην ανθεκτικότητα των κοινωνικών και τεχνικών υποδομών μας. Αυτό που μας διδάσκει, αν είμαστε πρόθυμοι να μάθουμε, είναι να δρούμε πριν είναι αργά. Η Κλιματική Κρίση θα είναι πολύ χειρότερη: μεγαλύτερη διασπορά επιδημιών, ελλείψεις τροφίμων, ενεργειακά blackouts, πλημμύρες, ανεργία, άστεγοι, εξαφάνιση ειδών. Το βασικό μας όπλο, όχι οι λαϊκιστές, αλλά η Επιστήμη». Σχόλια από πρόσφατη ανάρτηση στο “The Nation”.
Βρισκόμαστε μπροστά σε κοσμογονικές αλλαγές, σε διεθνή αχαρτογράφητα νερά, με ανύπαρκτο παγκόσμιο συντονισμό. Ηνωμένα Έθνη, Π.Ο.Υ., G20 και μια σειρά άλλων διεθνών εκπροσωπήσεων αποδεικνύονται ανεπαρκείς στο συντονισμό, παρότι πρόκειται για οικουμενικό πρόβλημα, που πιθανά προέκυψε από την ύβρι και αλαζονεία του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον και τις ισορροπίες και αντοχές του.
Εμφανίζονται πλέον 10 έντονα φαινόμενα, που θα προσδιορίσουν τη Μετά-COVID εποχή:
1. αποπαγκοσμιοποίηση και νέες γεωπολιτικές ισορροπίες και συντελεστές ισχύος μεταξύ ΗΠΑ - Κίνας - Ρωσίας - ΕΕ,
2. έξαρση εθνικής εσωστρέφειας κι εθνικισμού,
3. υπέρβαση των ευρωπαϊκών ενωσιακών δεσμεύσεων για ελλείμματα, με υποχώρηση όμως των αρχών αλληλεγγύης,
4. νέα μοντέλα διακίνησης αγαθών, λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας και μεταφοράς προσώπων,
5. νέες μορφές διαπροσωπικών σχέσεων κι επικοινωνίας,
6. εκτεταμένη χρήση τηλεργασίας – τηλεκπαίδευσης - τηλεδιοίκησης,
7. ανεργία, φτώχεια, ανάγκη για νέες θέσεις δημιουργικής εργασίας, οξυμένες μορφές ανασφάλειας (πρεκαριάτο)
8. έκρηξη ηλεκτρονικού εμπορίου και παρακμή τομέων του παραδοσιακού λιανικού,
9. νέες μορφές παρακολούθησης πολιτών από εθνικούς η/και υπερεθνικούς φορείς, παράλληλα με ανάγκη ανάπτυξης θεσμικών αντιβάρων προστασίας ατομικών δικαιωμάτων,
10. νέες διαδικασίες και προϊόντα υπηρεσιών σε τουρισμό, αναψυχή, πολιτισμό, ασφάλεια.
Ουσιαστικά, διαμορφώνεται με βίαιο τρόπο και σε ελάχιστο διάστημα κάποιων μηνών, ένα νέο διεθνές σύστημα κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και κυρίως αξιακών και ηθικών ιεραρχήσεων, με σαφή εθνική παραμετροποίηση που αγγίζει πολλές φορές τον υπερεθνικισμό.
Δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις στα παραπάνω. Επαναπροσδιορίζονται οι έννοιες πρόοδος και συντήρηση.
Τόσο οι πολίτες, όσο και οι αγορές, στρέφονται στα δύσκολα για άλλη μια φορά, στο «ύστατο καταφύγιο» της κρατικής ισχύος και κυριαρχίας. Η οικονομική ανάταξη απαιτεί κεϋνσιανού χαρακτήρα δυναμικές επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές και ασφαλώς, αναδιανεμητικές πολιτικές.
Η κορύφωση των ενεργειών αντιμετώπισης της COVID-19, πρέπει να βαδίσει παράλληλα με τις δράσεις για αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης. Πρόκειται για διπλή παγκόσμια υποχρέωση, αλλά κι ευκαιρία για ανθρώπινο win-win, απέναντι σε δυο συγκλονιστικά ισχυρούς αντιπάλους.
Ο (προσωρινά ξεχασμένος) πόλεμος κατά της Κλιματικής Κρίσης, πρέπει να αποτελέσει οδηγό για όλα τα προγράμματα κινήτρων των κρατών στη μετά-κορονοιό εποχή.
Το ευρωπαϊκό Green Deal του 1τρισ. ευρώ δημοσίων και ιδιωτικών κεφαλαίων, η κορυφαία οικονομική και πολιτική δέσμευση της νέας Επιτροπής της Von der Leyen, θα αποτελέσει το υπόβαθρο στήριξης όλων των εθνικών αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών δράσεων, με τελικό στόχο την πλήρη απανθρακοποίηση των ευρωπαϊκών οικονομιών έως το 2050.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ), προτείνει τη διαμόρφωση κρατικών πακέτων κινήτρων, που θα επιταχύνουν τη μετάβαση σε καθαρή ενέργεια και μείωση εκπομπών, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι στον ενεργειακό τομέα το δημόσιο προκαλεί ή επιδοτεί, πάνω από το 70% του συνόλου των σχετικών επενδύσεων. Έτσι, σε έναν κόσμο που βαδίζει προς ένα all electric system, ο ΙΕΑ προτείνει τρεις κατηγορίες δράσεων με κίνητρα:
1. την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια και την αγορά συσκευών μειωμένης ενεργειακής κατανάλωσης και αυξημένης οικονομικής αποδοτικότητας,
2. την ανάπτυξη έξυπνων συστημάτων ηλεκτρισμού από την παραγωγή και μεταφορά μέχρι τη διανομή, και τέλος
3. την εφαρμογή νέων τεχνολογιών (Ανανεώσιμες Πηγές, Υδρογόνο, Ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπαταρίες, κα).
Β. Οι ελληνικές προτεραιότητες - Τρεις προτάσεις
Σήμερα, η προτεραιότητα της ελληνικής, αλλά και όλων των κυβερνήσεων, είναι η με κάθε τρόπο προστασία της ανθρώπινης ζωής, η στήριξη των συστημάτων υγείας, της ιατροφαρμακευτικής έρευνας, η ενίσχυση του τιτάνιου αγώνα των γιατρών και νοσηλευτών. Παράλληλα, με πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα αποτελεσματικότητα, ψηφιοποιείται ταχύτατα η δημόσια διοίκηση και διαμορφώνονται σημαντικά πακέτα άμεσης οικονομικής στήριξης ανθρώπων και κλάδων που επλήγησαν περισσότερο.
Το ζήτημα της επισιτιστικής επάρκειας κι εύρυθμης λειτουργίας της αγροδιατροφικής εφοδιαστικής αλυσίδας, με αξιοποίηση των εθνικών καλλιεργειών, καθώς και με εφαρμογές νέων τεχνολογιών, ως «Έξυπνη ή Ψηφιακή Γεωργία» κι ελαχιστοποίηση της χρήσης ενέργειας, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και νερού, αναδεικνύει νέες προοπτικές. Ο πρωτογενής τομέας μπορεί και πρέπει να αποτελέσει τη σύγχρονη μεταρρυθμιστική αιχμή του αναπτυξιακού στοιχήματος της χώρας.
Η αναπόφευκτη βαθιά ύφεση που θα ακολουθήσει (με το 39% του ΑΕΠ που προέρχεται από τουρισμό, μεταφορές, εμπόριο, να έχει πληγεί σημαντικά), πρέπει να οδηγήσει μέσα από δραστικές μεταρρυθμίσεις, σε ένα βιώσιμο έξυπνο - πράσινο - κοινωνικά δίκαιο - ανταγωνιστικό μοντέλο ανάπτυξης. Το πακέτο κινήτρων που θα διαμορφωθεί για την ανάταξη της εθνικής οικονομίας πρέπει να στηριχθεί σε τέσσερα κριτήρια: δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, κοινωνική δικαιοσύνη, αποτελεσματικότητα - ανταγωνιστικότητα, έξυπνη κυκλική οικονομία.
Στον τομέα της Ενέργειας, με τις επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας να βρίσκονται σε καλό μονοπάτι, όπως και τα θέματα των έξυπνων δικτύων - μετρητών, επιλέγω να αναφερθώ σε τρεις τομείς ιδιαίτερης σημασίας και προστιθέμενης αξίας για την ελληνική κοινωνία και οικονομία:
- εξοικονόμηση ενέργειας σε νοσοκομεία και υποδομές υγείας,
εξοικονόμηση ενέργειας και αναβαθμίσεις σε κατοικίες και λοιπά δημόσια κτίρια,
χρηματοδότηση δικτύων φυσικού αερίου από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ).
Γ. Στήριξη του Ε.Σ.Υ. - Εξοικονόμηση 50 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας θα αποτελέσει την κορυφαία εθνική οικονομική και στελεχιακή προτεραιότητα του επόμενου διαστήματος. Η διασφάλιση της ανασυγκρότησής του θα βοηθηθεί και από την εξοικονόμηση πόρων που μπορεί να κάνει σε σχέση με τις σημερινές του δαπάνες ενέργειας, ώστε τα εξοικονομούμενα ενεργειακά κονδύλια να χρησιμοποιηθούν για αγορά νοσοκομειακού υλικού κι εξοπλισμού.
Η χώρα διαθέτει άνω των 300 Νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας, που η ετήσια ενεργειακή δαπάνη τους είναι της τάξης των 200.000.000€. Με τις αναγκαίες παρεμβάσεις της τάξης των 500.000.000€, μπορούν να μειώνουν κάθε χρόνο τις ενεργειακές τους δαπάνες κατά 50.000.000€ και να δημιουργήσουν 10-12.000 θέσεις εργασίας. Δεδομένου ότι ένα «Εξοικονομώ Νοσοκομείων» θα χρηματοδοτηθεί συνολικά απο το ΕΣΠΑ και τους επιπλέον εθνικούς κι ευρωπαϊκούς πόρους που θα διατεθούν για την ανάταξη λόγω κορονοϊού, γίνεται αντιληπτό τι σημαίνει για τη λειτουργική βελτίωση τους, η ύπαρξη επιπλέον κάθε χρόνο 50.000.000€ στους προϋπολογισμούς τους, για νοσοκομειακό και φαρμακευτικό υλικό.
Είναι ανάγκη, άμεσα να επιταχυνθούν όλες οι σχετικές γραφειοκρατικές διαδικασίες, σε συνεργασία με ιδιωτικές εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών ESCO’s, οι οποίες θα αναλάβουν το σύνολο της ενεργειακής λειτουργίας των μονάδων.
Δ. Το εθνικό Green Deal των 10 δισ. ευρώ στην Εξοικονόμηση
Η Ελλάδα δαπανά κάθε χρόνο για εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, 5,5 δισ. ευρώ (από Καζακστάν, Ιράκ, Ιράν, Ρωσία, Αλγερία, κα). Ασφαλώς, ο σε εξέλιξη πόλεμος πετρελαίου Ρωσίας - Σαουδ. Αραβίας και η για όσο διάστημα υφίσταται, μεγάλη πτώση της τιμής του, διευκολύνει προσωρινά την εθνική οικονομία.
Προτείνω το Εθνικό Πράσινο Συμβόλαιο των €10 δισ. για εξοικονόμηση / αποδοτικότητα ενέργειας σε κατοικίες, με δημιουργία 200.000 θέσεων εργασίας. Απαιτείται να διαμορφώσουμε ένα Όραμα για επενδύσεις Εξοικονόμησης ύψους 1 δισ. ευρώ κάθε χρόνο, με αξιοποίηση σύγχρονων εργαλείων φοροαπαλλαγών και συγχρηματοδοτήσεων δημόσιου ιδιωτικού τομέα. Η εξαιρετικά θετική εμπειρία του «Εξοικονομώ κατ´Οίκον» της περιόδου 2011-2014, μπορεί να είναι οδηγός για νέες εφαρμογές, στο πλαίσιο των χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων του ΣΕΣ (2014-2020).
Πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα στο διπλασιασμό των σήμερα κατανεμημένων κονδυλίων στο ΣΕΣ για εξοικονόμηση ενέργειας, καθώς και τη νομοθέτηση φοροαπαλλαγής ύψους 60% των δαπανών εργασιών και υλικών για ενεργειακή αναβάθμιση κάθε είδους κατοικίας, που θα χρησιμοποιείται έναντι κάθε είδους φορολογικής υποχρέωσης του πολίτη.
Στην Ιταλία, για τα διατηρητέα κτίρια φοροαπαλλάσεται το 80% των δαπανών αναβάθμισης. Στην Ελλάδα έχουμε 35.000 περίπου διατηρητέα, για τα οποία το κράτος δεν δίνει κανένα κίνητρο συντήρησης και αναβάθμισης, αντίθετα επιβαρύνει τους ιδιοκτήτες τους με όλα τα βάρη της ακίνητης περιουσίας. Ειδικά για το κέντρο της Αθήνας, υπάρχουν 1.800 εγκαταλελειμμένα και διατηρητέα κτίρια, που αποτελούν σημεία πολεοδομικής υποβάθμισης. Ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Ιταλίας στη συντήρηση και αναβάθμιση κτιρίων.
Η τεκμηρίωση των προτάσεων είναι καταλυτική:
Για κάθε 1 εκατ. ευρώ επένδυσης σε εξοικονόμηση ενέργειας, δημιουργούνται έως 40 θέσεις εργασίας, ο μεγαλύτερος αριθμός θέσεων εργασίας, σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο τομέα της οικονομίας.
2. Κάθε μία από τις 40.000 οικογένειες που εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ κατ´Οίκον 2011-2014», εξοικονομεί πλέον πάνω από €300 - 400 κάθε χρόνο, από μείωση της ενεργειακής δαπάνης.
3. Οι απασχολούμενοι στον τομέα ξεπερνούν τις 100.000 (αλουμίνιο, κρύσταλλα, μονώσεις κελύφους, ηλιακοί θερμοσίφωνες, τέντες, κεραμίδια, αντλίες θερμότητας, κα) και με ανάλογες δράσεις, αναμένεται να αυξηθούν κατά 40.000.
4. Το 75% των πρώτων υλών για ένα πλήρες πρόγραμμα εξοικονόμησης, παράγεται στη χώρα μας, γεγονός που σημαίνει ότι οι επενδύσεις που γίνονται, υλοποιούνται κατά σχεδόν 100% από ελληνικά χέρια, με 75% έσοδα και δημιουργία θέσεων εργασίας ελληνικών βιομηχανιών.
5. Σύμφωνα με πρόσφατη (2018) μελέτη του ΙΟΒΕ, μπορούμε να έχουμε κάθε χρόνο ανακαίνιση του 2.5 - 3% του συνόλου των 4.000.000 κατοικιών της χώρας, με peak επενδύσεων 1,5 δισ. ευρώ, επίδραση στο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας κατά 0.7% κι ετήσια εξοικονόμηση ενέργειας έως 1,3 δισ. ευρώ.
6. Για κάθε 1 ευρώ επένδυση στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, στα έσοδα του δημοσίου προστίθεται 0,5 ευρώ.
Ε. Μια παράλογη απόφαση της ΕΤΕπ
Πρόσφατα πάρθηκε η άδικη και περιβαλλοντικά βλαπτική απόφαση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), να σταματήσει μετά το 2021 να χρηματοδοτεί δίκτυα φυσικού αερίου. Μια απόφαση που βλάπτει ευθέως την ελληνική οικονομία, στερώντας της τη δυνατότητα να επεκτείνει τη χρήση του κατά 30% φθηνότερου αερίου, στο 92% των 7.000.000 κτιρίων και διαμερισμάτων που χρησιμοποιούν πετρέλαιο.
Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσης διείσδυσης του αερίου, με μόνο 8%, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι 55% και αρκετές χώρες ξεπερνούν το 70%. Η απόφαση λοιπόν της ΕΤΕπ, καθόλου δεν ενοχλεί χώρες όπως Γερμανία, Ολλανδία, Φινλανδία, κα. Αντίθετα, θα ήταν τραγικό για τη χώρα, ενώ σύμφωνα με το ευρωπαϊκό Green Deal, το αέριο θα αποτελέσει μέχρι το 2050 το μεταβατικό καύσιμο, να αποδεχθούμε αυτήν την επιλογή και να μην απαιτήσουμε εξαίρεση (μαζί με άλλες χώρες χαμηλής διείσδυσης αερίου).
Η απόφαση αυτή της ΕΤΕπ, αγνοεί επίσης την ευρωπαϊκή κατεύθυνση για αξιοποίηση των δικτύων φυσικού αερίου και μετά το 2050, με αξιοποίηση κι έγχυση σε αυτά, «πράσινου υδρογόνου», επιλογή που δίνει σημαντική επιμήκυνση χρήσης στα δίκτυα αυτά. Ταυτόχρονα, θέτει σε διακινδύνευση μεγάλα εθνικά γεωπολιτικά έργα όπως ο αγωγός EASTMED, ο οποίος μαζί με τους ΤΑΡ, FSRU Αλεξανδρούπολης και ελληνοβουλγαρικό αγωγό, θα μειώσουν κατά 10% την ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες.
Η σκοπιμότητα της παραπάνω δράσης είναι οφθαλμοφανής.
ΣΤ. Σύγχρονος Προοδευτικός Πατριωτισμός
Πρέπει ΤΩΡΑ να αρχίσουμε να υλοποιούμε την Μετά-Κορωνοιό εποχή! Η κυβέρνηση έχει ήδη καταθέσει στην ΕΕ την πρόταση της για το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Δεν χρειαζεται να περιμένουμε γραφειοκρατικές εγκρίσεις. Τα όποια κενά, θα καλυφθούν στην πορεία.
Ο σύγχρονος Προοδευτικός Πατριωτισμός στηρίζεται στη διαμόρφωση του νέου βιώσιμου - έξυπνου - δίκαιου - ανταγωνιστικού μοντέλου ανάπτυξης, με δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, άρση κοινωνικών αδικιών (ενεργειακή φτώχεια) και ανάταξη των παραγωγικών κλάδων, όπως οι πράσινες κατασκευές.
