Ο ΕΒΛΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΙ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ, 1668
Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής Evliya Çelebi (1611-1681)
Επισκέπτεται το Ναύπλιο και την περιοχή του την εποχή της Α’ Τουρκουκρατίας (1540 – 1686), και μάλιστα προς το τέλος της, όπου το Ναύπλιο ήταν έδρα του Τούρκου Διοικητή της Πελοποννήσου.
Οκτώ ώρες μέσα από αμπέλια, περιβόλια και απότομους, γεμάτους πέτρες, δρόμους φθάσαμε στο κάστρο του Άργους. Κατασκευάσθηκε από τους Βενετούς και κατακτήθηκε από τον Αρχιναύαρχο Γκιουζέλτζε Κασίμ Πασά την επο
χή του Σουλεϊμάν Χαν.
Η τοποθεσία του κάστρου
Είναι ένα πέτρινο τετράγωνο κάστρο κοντά στη θάλασσα. Η µια πύλη του, που βλέπει στο νότο, οδηγεί µετά την πλατεία στην πύλη του εσωτερικού φρουρίου. Είναι κι αυτή νότια και φτιαγµένη από σίδερο. Στο εσωτερικό φρούριο υπάρχουν εκατόν πενήντα σπίτια. Τα πιο πολλά είναι εγκαταλειµμένα και γκρεµισµένα, γιατί οι ιδιοκτήτες τους έφυγαν εξαιτίας της πανούκλας. Στη δυτική γωνία του φρουρίου ορθώνεται ένας ψηλός πύργος, απ’ όπου φαίνονται το κάστρο του Ναυπλίου, ο οµώνυμος κόλπος Και η πεδιάδα του Άργους. Είναι σαν να υπάρχει ένα ακόµη εσωτερικό φρούριο µέσα σε αυτό που ήδη περιγράφουµε. Τόσο ψηλός πύργος είναι μόνο αυτός του Γαλατά στην Ισταµπούλ. Οι Λατίνοι ιστορικοί λένε πως και οι δυο πύργοι σχεδιάστηκαν από τον ίδιο αρχιτέκτονα. Ο πύργος του Άργους καταλήγει σε τρούλο κατασκευασµένο από πέτρες και σκεπασµένο µε µολύβι. Ο µάστορας για να δείξει την καλλιτεχνική του δεινότητα, στόλισε τόσο όµορφα τον τρούλο, που τα λόγια δεν μπορούν να περιγράψουν. Από παλαιότερα, ακόμη, ο πύργος προστατευόταν με κανόνια. Τώρα έχουν μείνει µόνο πέντε από αυτά. ΄Εχει ύψος οχτώ πατώµατα και χρησιµοποιείται σαν αποθήκη πυροµαχικών και εφοδίων. Είναι γεμάτος µε δηµητριακά. Στα ανατολικά του εσωτερικού φρουρίου δηµιουργείται ένα χώρισμα, όπου βρίσκονται δεκαπέντε κεραµοσκέπαστα σπίτια κι ένα τζαµί. Οι γέροντες λένε πως χτίστηκε από τον Μεχμέτ τον Πορθητή. Στο κήρυγµα της Παρασκευής µνηµονεύεται το όνομα του Σουλεϊμάν Χαν.
Δεν υπάρχει τίποτ’ άλλο στο εσωτερικό του φρουρίου. Το κάστρο είναι χτισμένο σε τρία επίπεδα. Η περιφέρειά του είναι δυο χιλιάδες εκατό βήµατα. Στα ανατολικά και τα δυτικά δεν υπάρχει τάφρος, γιατί το κάστρο προστατεύεται από γκρεµό.
Το πάνω µικρό βαρόσι
Αποτελείται από ογδόντα πέτρινα κεραµοσκέπαστα σπίτια µουσουλµάνων και χριστιανών. Δεν είναι, όµως, τόσο όμορφα διακοσµημένα. Δεν υπάρχουν αγορά, παζάρι, χάνι και χαµάµ. Επειδή είναι ψηλά, οι άνθρωποι προτιµούν να µένουν στην κάτω πόλη.
Η κάτω πόλη
Ο δρόµος από το πάνω βαρόσι προς την κάτω πόλη είναι τρεις χιλιάδες βήµατα. Τα σπίτια της είναι οχτακόσια συνολικά, χτισµένα σαν κάστρα, άνετα, γερά και όμορφα, µε τ’ αµπέλια και τα περιβόλια τους. Είναι κεραµοσκέπαστα κι έχουν πόρτες σαν να είναι σαράγια. Υπάρχουν δυο τζαμιά. Το ένα µέσα στην αγορά με κεραμιδένια σκεπή και πέτρινο μιναρέ, χτισµένο σύµφωνα με την παλιά αρχιτεκτονική. Το άλλο είναι κοντά στη γειτονιά, που λέγεται Μπεσικέρ. Υπάρχουν, ακόµη, δέκα µεστζίτια στις γειτονιές που είναι έντεκα συνολικά. Οι πιο γνωστές είναι οι γειτονιές Μπεσικλέρ και Κετχουντά. Υπάρχουν ένας μεντρεσές, δυο σχολεία, δυο τεκέδες, ένα χαµάμ, ένα χάνι και είκοσι υπαίθρια καταστήματα. Τα πηγάδια µε το γλυκό νερό είναι πεντακόσια. Το νερό και το κλίµα είναι καλά, γι’ αυτό και βλέπεις ολόγυρα πολλά αμπέλια και περιβόλια. Μερικά απ’ αυτά ανήκουν στους κατοίκους του Ναυπλίου. Σαράντα είδη κρασοστάφυλου αναφέρονται στα κατάστιχα της περιοχής. Συνεχίσαµε το δρόµο µας και σε δυο ώρες φτάσαµε στο χωριό Κότσια. Είναι τσιφλίκι του Ζεκερία Εφέντη. Πήραµε την κατεύθυνση-της κίµπλε και σε μια ώρα βρισκόµαστε στο παλιό Ναύπλιο, που είναι ερειπωµένο. Σε μισή ώρα φτάσαµε στο κάστρο του Ναυπλίου.
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ
Στα ιταλικά και τα φράγκικα λέγεται Αναπόλιε. Στα ελληνικά ονοµάζεται «ο βράχος της Ανάπολης». Στα οθωμανικά λέγεται Ανάµπολη, που είναι βαρβαρισµός του ονόµατος Ανάπολη. Στην Οθωμανική επικράτεια υπάρχουν κι άλλες πόλεις µε δεύτερο συνθετικό του ονόµατός τους τη λέξη Μπολού: Ινέµπολου, Σουζέμπολου, Αχτέμπολου, Γκελίμπολου και Μπολού. Καμιά άλλη, όμως, δεν έχει τόσο γερό και όµορφο κάστρο. Ο Πορθητής το πολιόρκησε, µα δεν το κατέλαβε. Το ίδιο και ο Σουλτάνος Μπαγιεζίτ. Μετά από αυτές τις πολιορκίες οι Βενετοί το ενίσχυσαν κι έγινε απροσπέλαστος όπως το Σινικό τείχος. Το έτος (.…) ο Αρχιναύαρχος του Σουλεϊµάν Χαν, Γκιουζέλτζε Κασίμ Πασάς, το πολιόρκησε από στεριά και θάλασσα και µετά από εβδοµήντα μέρες και νύχτες, πέτυχε µε τα φοβερά κανόνια και τα σπαθιά να το καταλάβει. Έτσι, ενώ όλο το νησί του Μοριά είχε κυριευτεί από τον Πορθητή και το Μπαγιεζίτ Χαν, το κάστρο του Ναυπλίου παρέµεινε άλλα εβδοµήντα χρόνια στα χέρια’των απί.στων. Με την πτώση του όλος ο Μοριάς έγινε Οθωµανικός. Σύμφωνα με τον κανονισµό των δυο σουλτάνων, το Ναύπλιο ορίστηκε χάσι του πασά του Μοριά και βοεβοδαλίκι. Είναι καζάς κι ο χακίµης του έχει βαθμό τριακόσια άσπρα. Ο καδής του εισπράττει δέκα πουγκιά το χρόνο. Εδώ έχουν την έδρα τους σεϊχουλισλάµης, νακιμπούλ-εσραφής, εμίνηδες του σουρσάτ, του νουζούλ, του ιστιρά, του τελωνείου, μουχτεσίμπης, µπατζντάρης, αγάς του χαρατσιού και μιµάρης, κετχουδά-γιερής των σπαχήδων, σερντάρης των γενίτσαρων, εµίνης και ναζίρης των αποθηκών. Εδώ συγκετρώθηκαν σαν βουνά όλα τα πολεμοφόδια και οι προμήθειες με προορισµό την Κρήτη. Γι’ αυτό υπάρχουν πολλοί αυτή την εποχή που ασχολούνται με τη θαλάσσια μεταφορά του υλικού. Υπάρχουν ακόμη, αγάς του κάστρου, είκοσι φρουροί, αγάδες της δεξιάς και της αριστερής πτέρυγας, εθελοντές αγάδες, αζάπηδες, μπεσλήδες, κανονιοβολιστές και οπλουργοί, καπετάνιοι κι αγάδες του λιμανιού και της εµπορικής σκάλας. Στο λιµάνι εργάζονται και πολλοί Ρωµιοί άπιστοι. Δεν υπάρχουν ευρωπαίοι βάιλοι και πρόξενοι, ενώ είναι πάρα πολλοί οι αγιάνηδες, οι άρχοντες, οι σοφοί, οι πασάδες και οι γιοι των πασάδων. Ιδιαίτερα θα αναφέρω τους απογόνους του Μαβιόλ, τους πασάδες Αµπντί, Μουσταφά και Χασάν (…) Αυτοί ήρθαν να’ πάρουν μέρος στον πόλεµο µε τρεις γαλέρες. “Εχουν από δυο ιππουρίδες κι είναι φοβεροί και τροµεροί καπετάνιοι μέσα στη θάλασσα’ και σπέρνουν το φόβο στη Μεσόγειο.
Johann Ferdinand, περ. 1686, η πολιορκία του Ναυπλίου
Τοποθεσία και µορφή του κάστρου
Είναι ένα πολύ ισχυρό κάστρο, χωρισµένο σε τρία µέρη, µε µακρόστενο σχήμα, στην κόγχη του οµώνυµου κόλπου. Το τζαμί Φέτχιε µετατράπηκε από εκκλησία σε λατρευτικό χώρο του Ισλάμ από το Σουλεϊµάν Χαν. Το ύψος και το πλάτος του είναι πενήντα πόδια. Ο μιναρές έχει ύψος εξήντα πέντε πόδια. Ανέβηκα στο µιναρέ και σχεδίασα στο χαρτί το τείχος της πόλης κι όλα της τα κτίσµατα. Στην αυλή του τζαµιού υπάρχει μια δεξαμενή νερού, την οποία έχουν µεγάλη ανάγκη οι κάτοικοι του εσωτερικού φρουρίου. Εκεί βρίσκονται διακόσια µουσουλμανικά σπίτια. Κατά την τελευταία πολιορκία τα σπίτια των απίστων γκρεµίστηκαν ολοσχερώς από τα κανόνια και η πόλη ξαναχτίστηκε µε την ισλαµική αρχιτεκτονική. Το έδαφος του εσωτερικού φρουρίου είναι βραχώδες, γι, αυτό και δεν υπάρχουν αμπέλια και κήποι. Προς την κατεύθυνση της κίµπλε δεν υπάρχει τείχος, επειδή ο βράχος είναι άβατος. Κανείς δεν τολµά να κοιτάξει προς τα κάτω. ‘Ολα τα κανόνα είναι στραµµένα στη θάλασσα, όπου και δεν υπάρχει τείχος. Στα ανατολικά του εσωτερικού φρουρίου βρίσκεται ένα χωριστό κάστρο, που το λένε Μεσόκαστρο. Από την πύλη του, που βλέπει προς τα δυτικά, βγαίνουµε στην πλατεία των µαχών. Εκεί βρίσκονται ένα μεστζίτι και πέντε σπίτια. Τίποτ’ άλλο. Ένα δεύτερο χωριστό κάστρο, με τζαµί και ογδόντα κεραµοσκέπαστα σπίτια, βρίσκεται στα ανατολικά. Στο τρίτο χωριστό κάστρο με είκοσι σπίτια έρχεσαι από τη θολωτή πύλη του δεύτερου κάστρου. Τα τείχη τους έχουν πάχος εκατό πόδια και ύψος σαράντα πήχες. Το τείχος παντού γέρνει προς τα µέσα, εξαιτίας των κανονιοβολισµών κατά τις πολιορκίες. Σ’ αυτή την πλευρά του κάστρου υπάρχει τάφρος µε βάθος τρία πατώµατα και πλάτος ογδόντα πόδια. Στο λιµάνι η τάφρος είναι σκαµµένη µέσα στα βράχια, που΄από την πλευρά της στεριάς έχουν µήκος πεντακόσια βήµατα. Θα μπορούσε εύκολα το κάστρο να αποκοπεί από την ξηρά και να…γίνει νησί. Εμπρός από την πύλη βρίσκεται ένα όµορφο περίπτερο και νοτιότερα η κάτω πόλη και το λιµάνι.
Το βαρόσι του κάτω κάστρου
Βρίσκεται δίπλα στη Θάλασσα. Το συνολικό µήκος των τειχών του είναι τέσσερις χιλιάδες οχτακόσια βήµατα. Υπάρχουν σαράντα δυο προµαχώνες και πέντε πύλες, από τις οποίες οι τρεις βρίσκονται προς το κάτω βαρόσι. Η ανατολική είναι µεγάλη, κατασκευασμένη από τρία σιδερένια φύλλα και οδηγεί στο Άργος. Οι άλλες δυο οδηγούν στην αποβάθρα. Η µια προς τα δυτικά και η άλλη προς τα ανατολικά και το εσωτερικό φρούριο. Η πύλη του Ταύρου και αυτές του µεσαίου φρουρίου είναι στραµµένες στα ανατολικά. Το βαρόσι περιλαµβάνει κι ένα πλάτωµα στην ακτή της θάλασσας.
Οι γειτονιές
Στην κάτω πόλη βρίσκονται τα ψηλά κεραμοσκέπαστα πέτρινα σαράγια µε ένα ή δυο ορόφους. Φτάνουν τα χίλια εξακόσια. Ανήκουν σε βεζίρηδες, µιριµιράνηδες, εµίρηδες και αγιάνηδες. Στο πάνω κάστρο δεν υπάρχουν τέτοια σπίτια. Στο εσωτερικό της πύλης του λιμανιού βρίσκονται τα σαράγια του Μαρνόλογλου και του Σεϊχί Εφέντη. Από την άνω πόλη γνωστό είναι το σαράι του Γκιοκτσεγκιόζ.
Τα τζαµιά
Μέσα στην αγορά υπάρχουν δυο τζαµιά με πέτρινους τρούλους και µιναρέδες και µεγάλες ενορίες. Στο πάνω κάστρο βρίσκεται το τζαµί Σουλεϊµάν Χαν, που ήταν πριν εκκλησία. Δυο τεκέδες βρίσκονται µέσα στο νεκροταφείο ανατολικά της πόλης. Και οι δυο έχουν τζαµί κι είναι γεµάτοι αφιερώµατα από τους επισκέπτες τους.
Τα καταστήµατα
Υπάρχουν τρία χάνια και αρκετές βρύσες, διακόσια καταστήµατα με ποικίλα εµπορεύµατα, ενώ δεν υπάρχει µπεζεστένι. κάθε σαράι έχει το χαµάµ του.
Ολα τα δημόσια έργα και τα ιδρύματα, όπως η μεταφορά νερού από τα ανατολικά της πόλης, είναι δωρεές του Κασίµ Πασά.
Το όμορφο µικρό παζάρι
Έξω από τη µεγάλη πύλη βρίσκονται πενήντα καταστήµατα. Κάθε Κυριακή συγκεντρώνονται χιλιάδες άνθρωποι από τα γύρω χωριά και τις κωµοπόλεις και στήνουν ένα απερίγραπτο παζάρι.
Τα νερό
Η πόλη υδρεύεται από δυο πηγές, που όµως το νερό τους είναι ζεστό. Το νερό που έρχεται από το παλιό Ναύπλιο είναι λίγο πικρό. Αυτό που έφερε ο Κασίµ Πασάς είναι νόστιµο.
Οι γυναίκες της πόλης είναι αγνές, πανέµορφες, μιλούν όµορφα κι έχουν πρόσωπο φωτεινό σαν τον ήλιο.
Οι πασάδες Αµπντί, Μουσταφά και Χασάν και ο Σεΐχ Εφέντης είναι οι αγιάνηδες της πόλης.
Οι γιατροί είναι πολλοί, αλλά οι πιο γνωστοί είναι ο Ρωμιός Μιχαλάκης από τη Μονεµβασιά και ο δούλος του Αµπντί πασά, ο Μανωλακης. Ο Ουστά Χαμπίµπ και ο Ουστά Ρετζέπ είναι και χειρούργοι.
Οι νέοι φορούν τσόχινες αλγερινές φορεσιές. Είναι όλοι λεβέντες. Οι γυναίκες κυκλοφορούν µε τσόχινο φερετζέ και καλυμµένο κεφάλι.
Οι νταήδες Μουράτ, Σετζάχ, Αλβέζ και Κακοµοίρης είναι καπεταναίοι.
Οι Πεβίζ, Σαχµπάζ, Μπεχζάντ, Μοχλί, Φιρούζ και Μπανόκ είναι ευρωπαίοι σκλάβοι. ‘Αλλες λευκές και µαύρες σκλάβες είναι οι γυναίκες Αταμπέ, Κατιμπέ, Μουσεµά, Αµπερέ, Τζαµφεντέ και Σουριζέ.
Σύµφωνα µε τους αστρολόγους και τους αστρολάβους το κλίµα της πόλης ανήκει στην εικοστή όγδοη ζώνη.
Ο καιρός είναι δροσερός. Υπάρχουν εφτά εκκλησίες στις γειτονιές των απίστων. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι έµποροι, ναυτικοί και ξυλουργοί. Υπάρχουν, ακόµη, περιβολάρηδες και φρουροί του κάστρου.
Περίεργα φυλαχτά
Η πόλη δεν αντιµετωπίζει πρόβλημα από φίδια, σαρανταποδαρούσες και σκορπιούς. Κάθε χρόνο το λιµάνι γεµίζει με κέφαλους. Οι Ναυπλιώτες τα ψαρεύουν και τα θεωρούν γούρι για την πόλη τους.
Παράγεται καλής ποιότητας σιτάρι, κεχρί και βαµβάκι και µικρές ποσότητες κριθάρι και φακές. Τα σταφύλια της περιοχής είναι πολύ ζουµερά. Φημισµένα είναι τα σύκα, οι ελιές και τα ρόδια. ‘Αφθονα
είναι τα µαρούλια, το κάρδαµο, τα κρεµμύδια και τα άλλα λαχανικά.
Οι γκιουλλάτς µπακλαβάδες και τα µπούρέκια κεκλίκ του Ναυπλίου δεν βρίσκονται πουθενά αλλού, όπως και τα σερµπέτια από μέλι και λεµόνι, από ρόδι και ο μουσελές. Το κρασί είναι κόκκινο
σαν το αίμα του γερανού. Έξω από τη μεγάλη πύλη προς τους τεκέδες σε δύο ώρες απόσταση βρίσκονται δεκαοχτώ χιλιάδες αµπέλια και μποστάνια.
Το λιµάνι
Το µεγάλο λιµάνι βρίσκεται στα νότια, βόρεια και δυτικά του κάτω κάστρου. Εκεί μπορούν να αγκυροβολήσουν τριακόσια καράβια. Η χωρητικότητά του, όµως, µπορεί να φτάσει τα χίλια, αν µπουν σε σειρές το ένα πολύ…κοντά στο άλλο. Στα ανατολικά, νότια και βόρεια του λιµανιού υπάρχουν αµµουδιές. Εκεί ψαρεύονται πολλά ψάρια. Μια φορά το χρόνο µαζεύονται µπροστά στο κάστρο Καστέλι αμέτρητα κεφαλόπουλα, γιατί εκεί υπάρχει ένα άγαλµα σε σχήμα ψαριού για γούρι.
Στα νότια του κάτω βαροσιού στη μέση του λιµανιού πάνω σ’ ένα µικρό λόφο βρίσκεται το τετράγωνο κάστρο Καστέλι. Προστατεύει το λιμάνι, που έχει µεγάλο άνοιγμα κι έτσι τα πλοία των απίστων έρχονται πολύ εύκολα τη νύχτα και αρπάζουν αιχµαλώτους. Η περιφέρειά του είναι τριακόσια βήµατα. Στο εσωτερικό του βρίσκονται ένα τζαμί και πέντε χάνια. Εδώ ζουν ο φρούραρχος και εκατόν πενήντα στρατιώτες. Η µικρή σιδερένια πύλη του βλέπει προς τα ανατολικά. Σαράντα µέρες µετά την άλωση του Ναυπλίου οι άπιστοι κατάφεραν να διώξουν το στράτευμα και να κρατήσουν δικό τους τον Οθωµανικό στόλο µέσα στο λιµάνι. Σαράντα µέρες αργότερα οι δικοί µας µας μπήκαν στο κάστρο από την πύλη και παίρνοντας τα καράβια τους έφυγαν. Όµως μονάχα η πρώτη κατάληψη της πόλης έχει καταγραφεί. Γερά κανόνια προστατεύουν το Καστέλι. Στο λιμάνι τα πουλιά αποφεύγουν να πετούν.
Στό εσωτερικό του κάστρου υπάρχει ένας πανύψηλος πύργος. Μια ξύλινη γέφυρα συνδέει τον πύργο με την είσοδο του λιµανιού. Η τάφρος είναι σκαμµένη έξι επίπεδα βαθιά μέσα στο έδαφος. κάθε βράδυ η ξύλινη γέφυρα φυλάγεται από σκοπούς. ΄Ετσι το κάστρο είναι αποκομµένο από τη στεριά και µοιάζει µε νησί. Εδώ βρίσκονται όλες οι αποθήκες µε τα πολεμοφόδια και τις προμήθειες. Το νερό της δεξαμενής του αρκεί για εκατό ανθρώπους. Ο πύργος είναι τόσο φορτωµένα με mπαλγεμέζια, που τα πουλιά αποφεύγουν να σταθούν στη θάλασσα, ακόμη και στα χωράφια γύρω από το Άργος.
Αξιοθέατα
Tο πιο γνωστό είναι το προσκύνηµα του Σελίμ µπαµπά. Κοντά στην πύλη του λιµανιού στη βάση του τείχους είναι θαµµένη µια γυναίκα. Τον τάφο της επισκέπτεται κάθε άντρας που περνά από δω. Αφού περιηγηθήκαμε το κάστρο, χαιρετήσαµε τους φίλους µας και µε δυο ώρες ανατολικό δρόμο φτάσαµε στο σπίτι του Σεϊχί Εφέντη, που µας φιλοξένησε, στο τσιφλίκι του στο χωριό Βολίµορο. Με πορεία έξι ωρών προς την κατεύθυνση της κίμπλε φτάσαμε στο χωριό Εϊρί, που είναι τσιφλίκι του Ντουρκούντ Πασά. Τρεις ώρες προς τα ανατολικά µέσα από απότοµο… δρόμους µας έφεραν στο μοναστήρι του Αβγος. Είναι ένα περίεργο χριστιανικό µοναστήρι, χτισµένο σ’ ένα ψηλό βράχο. Τέσσερις ώρες δρόµος προς τα ανατολικά μέσα από βραχότοπους µας έφερε στο χωριό Ερσόλες, χτισµένο σ’ ένα ψηλό βράχο. Τώρα είναι ερειµωμένο και στα σοκάκια του τριγυρίζουν πρόβατα. Κάτω από το χωριό τρέχει άφθονο παγωµένο νερό. Ακόµη πιο κάτω, στην παραλία βρίσκεται ένα µεγάλο χωριό απίστων Ρωµιών, η Λέσα.
ΠΗΓΗ
ΕΒΛΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΙ “ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ” (1668 – 1671) Εκδόσεις ΕΚΑΤΗ
ΣΧΕΤΙΚΑ
