Μπούρτζι
Αρχικά ονομάζονταν απλά «σκόπελος» από τους ντόπιους και ύστερα «Αγ. Θεόδωροι», από µια εκκλησούλα αφιερωµένη από τον Θεόδωρο Άγγελο, άρχοντα πριν τη Φραγκοκρατία. Στα χρόνια της Επανάστασης οι Έλληνες το ονόµασαν Καστέλι ή Θαλασσόπυργο, ενώ η σημερινή του ονομασία, Μπούρτζι, προέρχεται από την Τουρκοκρατία και σηµαίνει «νησί-φρούριο» και ειδικότερα οχύρωµα µέσα στην θάλα
σσα. Επικρατεί η άποψη πως το νησάκι είναι υπόλειμμα µιας διπλής οροσειράς που ξεκινούσε από το βράχο και έκλεινε άλλοτε το εσωτερικό του λιµανιού.
Napoli di Romania 1574
Α΄ Ενετοκρατία (1389-1540)
Πρώτη φορά το 1470 ο ενετός Προβλεπτής Pasqualigo φρόντισε για την οχύρωση της βραχονησίδας του κόλπου και ανέθεσε τις εργασίες στον αρχιτέκτονα Antonio Cambello (ο ίδιος διαμόρφωσε το κάστρο των Τόρων στην Ακροναυπλία) και µετά στον µηχανικό Brancaleone, ο οποίος εφάρµοσε διαφορετική τεχνοτροπία στην οχύρωση (νέες ανάγκες της πολιορκητικής τεχνικής). Το φρούριο ακολουθεί το σχήμα του νησιού και ο φυσικός βράχος, ύψους 5,70 μ. χρησιµεύει σαν υποδοµή. Η οχύρωση αποτελείται από έναν κεντρικό πύργο σχήματος ακανόνιστου εξαγώνου και δύο µπαταρίες (θέση πυροβόλων όπλων για την προστασία περιοχών όπως λιµάνι, στενά η κανάλια) εκατέρωθεν του. Περιβάλλεται από ασβεστολιθικό τείχος και είναι επιχωµένο οµοιόµορφα σε όλες τις µεριές. Αρχικά ο πύργος είχε ψαλιδωτές επάλξεις, οι οποίες κρίθηκαν ανεπαρκείς οχυρωματικά, κατεδαφίστηκαν και κατασκευάστηκε στηθαίο µεγάλου ύψους. Το κτίριο εσωτερικά χωριζόταν σε τρεις θολοσκεπείς ορόφους και η κατακόρυφη επικοινωνία γινόταν με κινητές σκάλες για λόγους ασφαλείας. Στο υπόγειό του υπήρχε κυκλική κινστέρνα (υπόγειο οικοδόµηµα για αποταμίευση νερού).
Η πρώτη και μεγαλύτερη μπαταρία, δυτικά, είχε επτά θολωτούς χώρους, ημικυκλικά διατεταγμένους και στο ανατολικό άκρο κυκλική κινστέρνα. Με εξωτερική σκάλα έφτανε κανείς στο δώµα, το οποίο ήταν από βότσαλα. Η δεύτερη μπαταρία, ανατολικά, περιελάµβανε πέντε θολωτούς χώρους. Όλοι οι παραπάνω χώροι φωτίζονταν και αερίζονταν µε ανοίγµατα, κυκλικά ή τετράγωνα στην οροφή. Το φρούριο είχε δύο εισόδους, βόρεια και νότια, που τις στόλιζαν οι θυρεοί των Ενετών, οι οποίοι δεν σώθηκαν. Η βόρεια και πιο κοντινή στη στεριά είσοδος ήταν προσιτή σε περιόδους άπνοιας, γι΄ αυτό και δημιουργήθηκε στο ΒΑ άκρο ένας µικρός προστατευµένος ορµίσκος. Ο πύργος της βόρειας εισόδου χωρίζεται σε δύο επίπεδα: στο πρώτο επίπεδο ήταν η είσοδος στεγασμένη με θόλο και στο δεύτερο επίπεδο στεγαζόταν ο διοικητής του φρουρίου. Για την προστασία της εισόδου κατασκευάστηκε διώροφη barbakane (πυργισκος).
Την περίοδο της Α’ Τουρκοκρατίας (1540-1686), σύµφωνα με τον Lubenau το Μπούρτζι (το οποίο αναφέρει ως Castellum de Scoio), ήταν ένα δυνατό, όμορφο φρούριο, σχεδόν στρογγυλό, στη μέση του οποίου υπήρχε επιβλητικός τετράγωνος πύργος.
Β΄ Ενετοκρατία (1686-1715)
Το 1686 ο Μοροζίνης αφού κατέσφαξε τους Τούρκους υπερασπιστές του κάστρου, το κατέλαβε και προέβη σε µικρής κλίμακας συμπληρώσεις, µε την ανύψωση του κεντρικού πύργου. Οι Ενετοί ονόμαζαν την οχυρή νησίδα Castello dello scoglio (Κάστρο του Βράχου) ενώ το λιμάνι Porto Cadena (Λιµάνι της Αλυσίδας), καθώς μια βαριά αλυσίδα που ξεκινούσε από το Μπούρτζι κι έφτανε ως το λιµάνι έκλεινε τη νύχτα τη θαλάσσια είσοδο στο Ναύπλιο.
Οι Ενετοί μηχανικοί ανέλαβαν την επίχωση της περιοχής µε θαλάσσιες θεμελιώσεις σε πασσάλους, ξεκινώντας την µήτψαποσπασµένου προµαχώνα Mocenigo ή San Sebastiano στη μέση της θάλασσας. Η ανάγκη κατασκευής αυτού του προµαχώνα προέκυψε από την επέκταση των επιχώσεων και της πόλης έξω από τα παραθαλάσσια τείχη.
Β΄ Τουρκοκρατία (1715-1822)
Το νησάκι από Άγιοι Θεόδωροι ή Castello dello scoglio µετονοµάζεται σε Μπούρτζι, και διατηρεί την ονοµασία του μέχρι σήµερα.
Ο Πουκεβίλ, που επισκέφτηκε την περιοχή, αναφέρει πως το Μπούρτζι απαρτίζεται από έναν καχεκτικό πύργο με λιγοστά σπίτια προσκολλημένα στα τείχη του και αποφαίνεται πως δεν αποτελούσε ιδιαίτερο κίνδυνο για όσα καράβια θα τολμούσαν να το πλησιάσουν, αφού μόνο μια σειρά τηλεβόλων των πλοίων ήταν αρκετή για να ισοπεδώσουν τον πυργίσκο του.
Νεότεροι χρόνοι (1822- )
Νησίδα και φρούριο Μπούρτζι, στο Ναύπλιο. Τοπογραφικό σχέδιο, [δεκαετία 1830;]. Το σχέδιο προέρχεται από την προσωπική συλλογή του στρατηγού Πέτρου Στ. Λυκούδη. (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Το Μπούρτζι διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο κατά την πολιορκία του Ναυπλίου αφού από εκεί οι ‘Ελληνες χτυπούσαν µε τα πυροβόλα το Παλαµήδι και την Ακροναυπλία, και ελευθέρωσαν το Ναύπλιο το 1822. Φρούραρχος της νησίδας διορίστηκε ο Δημήτρης Σαχτούρης, στις 11 Ιουνίου 1825.Εκεί κατέφυγε η Ελληνική Κυβέρνηση δύο φορές λόγω των γεγονότων το 1826.
Το 1829-1830 το Μπούρτζι χρησιμοποιείται ως φυλακή ενώ το 1833 ορίζεται ως τόπος παραµονής των δημίων. Οι σκληροί κατάδικοι, βαρυποινίτες καταδικασµένοι σε θάνατο, προβιβάζονταν σε δηµίους. (Πρώτος δήµιος ήταν ο Αλβανός Χασάν Αρναούτ, ο οποίος ήταν καταδικασµένος σε θάνατο λόγω ληστειών). Επειδή ο κόσμος του Ναυπλίου δεν τους ήθελε ανάµεσά του, τους εξόρισαν από την πόλη και διέθεσαν το Μπούρτζι σαν κατοικία τους. Η έξοδος τους από τη νησίδα δεν επιτρεπόταν παρα µόνο κατά την διάρκεια των εκτελέσεων και με συνοδεία χωροφυλάκων. Οι δήμιοι πληρώνονταν κάθε µήνα 300 δραχµές ενώ για καθε καρατόµηση 100 δραχµές επιπλέον. Τα χρήματα των δηµίων θεωρούνταν ματωµένα, γι’ αυτό και η μάνα ενός από αυτούς, του Μπεκιάρη, αν και πάµφτωχη, δεν τα δέχθηκε ποτέ.
Με τα χρήματα αυτά οι δήµιοι, μέσω του βαρκάρη της φρουράς, προµηθεύονταν φαγητό και ό,τι αλλά χρειάζονταν, σε τιμές που καθόριζε αυτός κάθε φορά. Γνωστοί δήµιοι στο Μπούρτζι ήταν ο Ποριώτης Σοφράς, ο Κρητικός Αµοιριδάκης και ο Αργίτης Μπεκιάρης. Το 1892 ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, που υπηρετούσε σαν στρατιωτικός γιατρός στο Ναύπλιο περιγράφει το Μπούρτζι σαν «χιλιόκαλλη σπηλιά» που έκρυβε τρεις δράκους (τους παραπάνω δήμιους).
Το 1912 και για μικρό χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος κράτησης για τους Τούρκους αιχμαλώτους. Το 1936 ο Γερµανός αρχιτέκτονας Schaeffer σχεδιάζει τη μετατροπή του φρουρίου σε ξενοδοχείο, με επεμβάσεις που αλλοίωναν σημαντικά το μνημείο.
Μπούρτζι, 1913
Το 1927 με τη δημιουργία του Οργανισμού Τουρισμού, το Μπούρτζι αναπαλαιώθηκε με έξοδα του ιδιώτη και μελλοντικού του εκμισθωτή και διευθυντή, Παναγιώτη (Τάκη) Κωστούρου, και μετετράπη έτσι σε ένα από τα πρώτα άξια λόγου τουριστικά κέντρα Α΄ Κατηγορίας στην Ελλάδα, με τη λειτουργία ξενοδοχείου 12 μόνο δωματίων και εστιατόριο με ειδική μνεία στους καλύτερους διεθνείς ταξιδιωτικούς οδηγούς της εποχής.
Μπούρτζι, 1937
Το 1941 ο βοµβαρδισµός του Ναυπλίου με στούκας (πολεμικά αεροπλάνα) και οι εκρήξεις πλοίων στο λιμάνι προκάλεσαν µεγάλες ζηµιές στο κάστρο. Το 1950 το Μπούρτζι επισκευάζεται και λειτουργεί ως ξενοδοχείο (σύμφωνα εν µέρει µε την µελετη του Γερμανού αρχιτέκτονα Schaeffer), φιλοξενώντας προσωπικότητες της εποχής… Λειτούργησε συνεχώς από την δεκαετία του 1930 μέχρι τα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας, η οποία θεωρήθηκε σκόπιμο να το κλείσει, μη ανανεώνοντας την εκμισθωτική άδεια.
Το καλοκαίρι του 1992 λειτούργησε ως συγκρότηµα πολλαπλών χρήσεων με επισκευή του περιβόλου και κατασκευή εστιατορίου ενώ το καλοκαίρι οργανώθηκαν καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ναυπλίου.
Έχουν κατά καιρούς κατατεθεί µελέτες που προτείνουν την αξιοποίησή του ως καζίνο ή ξενοδοχείο υψηλών προσώπων από ‘Ελληνες. Μετά από μια μακρά περίοδος αδράνειας, σήμερα έχουν ξεκινήσει τα έργα αποκατάστασής του, ελπίζοντας σε ένα αποτέλεσμα που θα αναδεικνύει την ιστορία του και θα καλύπτει τις σύγχρονες απαιτήσεις.
Μπούρτζι, σχέδια, 1970
Επίσης εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα κείμενο για το Μπούρτζι από τα “Ταξιδιωτικά” του Α. ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ
Πλάνα από την εποχή που λειτουργούσε ως ξενοδοχείο μπορεί να δει κανείς στην ταινία του 1958 “Ο Άνθρωπος του Τραίνου”.
ΠΑΛΑΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ 156 φωτό στην ενότητα για το ΜΠΟΥΡΤΖΙ
Σύγχρονες φωτογραφίες του κάστρου, εσωτερικές και πανοραμικές στην ιστοσελίδα του Δήμου nafplio-tour.gr/
