Στην οδό Γούναρη του Άργους, λίγο πριν από το Αρχαίο Θέατρο, μια πινακίδα της αρχαιολογικής υπηρεσίας γράφει «Κριτήριο – Νυμφαίο»και δείχνει δεξιά προς το λόφο, που έχει στην κορυφή του το κάστρο Λάρισα.Λίγοι την προσέχουν και πολύ λιγότεροι έχουν επισ
κεφτεί αυτό το αρχαίο μνημείο της πόλης, που συνδέεται με τις απαρχές της ιστορίας της. Τι ήταν λοιπόν αυτό το Κριτήριο; Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ποσειδώνας ζευγαρώθηκε με τη Λιβύη, κόρη του Νείλου, και απέκτησε δυο γιους, τον Αγήνορα και το Βήλο. Όταν τα παιδιά μεγάλωσαν, ο Αγήνωρ πήγε στη Φοινίκη και έκανε δικό του βασίλειο, ενώ ο Βήλος έμεινε στην Αίγυπτο, πήρε γυναίκα την Αγχινόη, κόρη και αυτή του Νείλου, και απόκτησε δίδυμους γιους, τον Αίγυπτο και το Δαναό.
Ο Βήλος πριν πεθάνει όρισε το Δαναό ως βασιλιά της Λιβύης, όπου και ίδρυσε το ιερό του Άμμωνος, και τον Αίγυπτο βασιλιά της Αραβίας, την οποία και ονόμασε «Αίγυπτο». Ο Αίγυπτος απέκτησε 50 γιους και ο Δαναός 50 κόρες, τις Δαναΐδες. Άλλοι έλεγαν πως τα παιδιά κάθε αδελφού ήταν από την ίδια μάνα και άλλοι πως είχαν γεννηθεί από τον ίδιο πατέρα, αλλά από περισσότερες γυναίκες, που είχε καθένας από τα αδέρφια (Ευρώπη, Αντινόη, Τεγέα και Κασσιέπεια).
Κάποτε όμως τα παιδιά του Βήλου, ο Αίγυπτος και ο Δαναός, συγκρούστηκαν, γιατί ο Δαναός φθονούσε τον Αίγυπτο, που είχε αρσενικά παιδιά, ενώ ο ίδιος είχε μόνο κορίτσια. Φοβόταν μάλιστα ότι οι γιοι του Αίγυπτου θα κάνουν γυναίκες τους τις κόρες του και θα του πάρουν την εξουσία. Ο Δαναός τότε φοβούμενος τους 50 γιους του Αίγυπτου, ύστερα από χρησμό της Αθηνάς, αρμάτωσε καράβι με 50 κουπιά, όσα και τα κορίτσια του, και με αυτό έφυγε μαζί με τις κόρες του.
Ερμής, Άργος και Ιώ. Schelte à Bolswert , Χαλκογραφία. Ρότερνταμ, Museum Boijmans Van Beuningen.
Πρώτα προσέγγισαν τη Λίνδο της Ρόδου, που ήταν αποικία των Αργείων, όπου ο Δαναός ίδρυσε το ιερό της Λινδίας Αθηνάς. Τελικά αποβιβάστηκαν στο χωριό Απόβαθμοι, το σημερινό Κιβέρι, απ’ όπου έφτασε στο Άργος. Όταν έφτασε εκεί ο Δαναός ζήτησε από το Γελάνωρα, που ήταν τότε Βασιλιάς του Άργους, να του παραδώσουν το θρόνο, με το επιχείρημα ότι προγιαγιά του ήταν η Ιώ, η κόρη του Ίναχου και ερωμένη του Δία, που κυνηγημένη από την Ήρα μεταμορφώθηκε σε αγελάδα και κρύφτηκε στην Αίγυπτο. Ο Γελάνωρας και ο Δαναός συζητούσαν το πράγμα, ώσπου νύχτωσε χωρίς να καταλήξουν σε συμφωνία. Είπαν λοιπόν να το ξανασκεφτούν και να αποφασίσουν την άλλη μέρα.
Το πρωί, μόλις ξύπνησαν, βρέθηκαν μπροστά σ’ ένα απρόσμενο θέαμα: Ένας λύκος είχε ορμήσει σε μια αγέλη βοδιών και ο ταύρος, ο αρχηγός της αγέλης, προσπαθούσε να τον εμποδίσει. Οι Αργείοι παρομοίασαν τον επιτιθέμενο λύκο με το νεοφερμένο Δαναό και τον αμυνόμενο ταύρο με το Γελάνωρα και όλοι συμφώνησαν να γίνει βασιλιάς του Άργους εκείνος, που το ζώο του θα επικρατήσει στη μονομαχία. Έτσι, όταν ο λύκος κατασπάραξε τον ταύρο, δέχτηκαν βασιλιά το Δαναό, που ανέβηκε στο θρόνο του Άργους και έκανε και ένα ναό αφιερωμένο στο Λύκειο Απόλλωνα, που πίστευε ότι είχε στείλει το λύκο. Σ’ αυτό το μύθο στηρίζεται η σχέση της πόλης με το λύκο, που αποτελεί και σήμερα έμβλημά του Άργους.
Η Μεταμόρφωση της Ιούς σε αγελάδα. Ο Αbbe de Marolles δημοσίευσε το 1655 ένα in-folio με 60 χαρακτικά που είχαν φιλοτεχνήσει σημαντικοί καλλιτέχνες της εποχής και με τίτλο «πίνακες του ναού των μουσών» που ήταν παρμένοι από την συλλογή του αποθανόντος βασιλικού συμβούλου Mr Favereau. Την συλλογή αυτή, των ελληνικών μύθων αφιέρωσε στην βασίλισσα της Πολωνίας Μαρία – Λουΐζα, δεύτερη σύζυγο του Βασιλιά Βλαδίσλαου. «Ο Ναός του Μουσών» επανεκδόθηκε κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα. Το χαρακτικό που δημοσιεύουμε προέρχεται από την τελευταία γαλλική έκδοση που έγινε στο Άμστερνταμ το 1733.
Ο Δαναός, ως βασιλιάς της πόλης, αφιερώθηκε στο να διδάξει τα γράμματα και την καλλιέργεια των αγρών στους Αργείους, να ανοίξει πηγάδια και να ποτίσει τις καλλιέργειες και ζούσε ευτυχής με τις κόρες του και τους υπηκόους του. Όταν όμως έγιναν άντρες οι γιοι του Αίγυπτου, πήραν τα καράβια, ήρθαν στο Άργος και ζήτησαν να τους παντρέψει ο Δαναός με τις κόρες του, τις Δαναΐδες, για να ξεχαστεί η έχθρα τους. Υπήρξαν αντιρρήσεις, αλλά οι γιοι του Αίγυπτου, δε σήκωναν κουβέντα. Ο Δαναός, επειδή δεν είχε τη δύναμη να αναμετρηθεί μαζί τους, καμώθηκε με δόλο ότι δέχεται την πρότασή τους και συμφωνήθηκε ο γάμος των 50 γιων του Αίγυπτου με τις 50 κόρες του Δαναού.
Πριν από την πρώτη νύχτα του γάμου όμως, ο Δαναός μάζεψε τις κόρες του, τους έδωσε από ένα μαχαίρι και τις πρόσταξε να σκοτώσει καθεμιά τον άντρα της, όταν θα έχει αποκοιμηθεί, απειλώντας με θάνατο όποια δειλιάσει και παρακούσει την εντολή του. Οι νύφες, λοιπόν, σκότωσαν την πρώτη νύχτα του γάμου τους άντρες τους. Οι φόνισσες όλες έμειναν για πάντα με το μίασμα και ακόμα και στον κάτω κόσμο καταδικάστηκαν να προσπαθούν αιώνια να γεμίσουν με νερό τρύπια πιθάρια. Αυτός είναι ο γνωστός «πίθος των Δαναΐδων».
Μία από τις 50 όμως, η Υπερμνήστρα, που είχε παντρευτεί το Λυγκέα, επειδή, λένε, έμεινε ευχαριστημένη από την πρώτη νύχτα του γάμου, το ερωτεύτηκε το παλικάρι και από αγάπη και συμπάθεια του χάρισε τη ζωή. Ο Δαναός, για να τιμωρήσει την ανυπακοή της, τη φυλάκισε και την πέρασε από δίκη. Η δίκη αυτή έγινε στον ιστορικό χώρο του αρχαίου Κριτηρίου του Άργους.
Εκεί, σύμφωνα με το μύθο και τη διήγηση του περιηγητή Παυσανία, ο βασιλιάς του Άργους Δαναός δίκασε την Υπερμήστρα, που παράκουσε τη διαταγή του και δεν θανάτωσε το σύζυγό της Λυγκέα. Οι Αργείοι όμως, επικαλούμενοι το θεϊκό νόμο της Αφροδίτης, προστάτιδας της συζυγικής κλίνης, αρνήθηκαν την καταδίκη. Έτσι η Υπερμνήστρα με τη βοήθεια της Αφροδίτης, που προσήλθε μάρτυρας υπεράσπισης, αθωώθηκε! Ύστερα απ’ αυτά ο Λυγκέας εκδικήθηκε για τα αδέρφια του, που χάθηκαν άδικα, σκότωσε όλες τις Δαναΐδες και τον πατέρα τους, έγινε απόλυτος κύριος στο Άργος και αναγνωρίστηκε βασιλιάς του μαζί με την Υπερμνήστρα, που αφιέρωσε στη Θεά Αφροδίτη ένα ξόανο.
Το μαρτύριο των Δαναίδων. Μετά την δολοφονία των συζύγων τους καταδικάστηκαν – εκτός της Υπερμνήστρας – από τους Κριτές του Κάτω Κόσμου να γεμίζουν με νερό ένα τρύπιο πιθάρι. Ένα ακόμη χαρακτικό από τα 60 της συλλογής Mr Favereau, τα οποία δημοσίευσε ο Αbbe de Marolles, στο βιβλίο του « Ο Ναός του Μουσών».
Ο χώρος του Κριτηρίου πιστεύεται πως βρισκόταν στους πρόποδες της Λάρισας, στον ισοπεδωμένο χώρο που σχηματίζεται πάνω από αναλημματικό τοίχο, βορειοανατολικά του αρχαίου θεάτρου και σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από αυτό. Αποτελείται από ένα εντυπωσιακό άνδηρο, διαστάσεων 35Χ21 μ., στο οποίο οδηγούσε μια κεντρική κλίμακα. Ένα τμήμα της επιφάνειάς του είναι λαξευμένο στο βράχο και το υπόλοιπο στηρίζεται σε ανάχωμα, που το κρατάει ένας πολυγωνικός αναλημματικός τοίχος. Η παρουσία αναθηματικών ενεπίγραφων ανάγλυφων, που εικονίζουν τις «Επιτελίδες», θεότητες που σχετίζονται με την απονομή δικαιοσύνης, οδήγησε στην ταύτιση του κτηρίου με το «Κριτήριο», χώρο δικαστηρίου, ίσως το αρχαιότερο της πόλης.
Ο Vollgraff βρίσκει μεγάλη ομοιότητα του αργείτικου Κριτηρίου με τον αθηναϊκό Άρειο Πάγο, όπου ο Ορέστης, υιός του Αγαμέμνονα των Μυκηνών, αθωώθηκε, σύμφωνα με τον Ευριπίδη. Ο χώρος αυτός πήρε τη σωζόμενη διαμόρφωση στα ρωμαϊκά χρόνια, από τον 6ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ.
Στο χώρο αυτό ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός, στα μισά του 2ου μ.Χ. αιώνα, έκτισε το Νυμφαίο, μια μνημειακή κρήνη, τύπου «Νυμφαίου-Σπηλαίου» για την περισυλλογή και τη διοχέτευση στην πόλη του Άργους του νερού, που μετέφερε το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο, έργο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, στο βόρειο τμήμα της πόλης ήταν ένα υδραγωγείο, μήκους 30 χιλιομέτρων περίπου, κτισμένο με πέτρες και κορασάνι (στεγανή λάσπη από τριμμένα κεραμικά),που μετέφερε το νερό από το χωριό του Κεφαλόβρυσου στην πόλη του Άργους.
Το Κριτήριον του Άργους – Φωτογραφία: Σαράντος Καχριμάνης
Το νυμφαίο αποτελείται από δύο δεξαμενές για νερό σκαλισμένες στο βράχο, από τις οποίες ξεκινούσε το κεντρικό δίκτυο υδροδότησης της πόλης. Τμήμα της θολωτής κατασκευής ήταν λαξευμένο στο βράχο, ενώ το υπόλοιπο ήταν δομημένο με οπτόπλινθους και είχε καμαρωτή στέγη. Το νερό εισερχόταν στην κρήνη από ένα στόμιο και αναπηδούσε από το αριστερό χέρι ενός αγάλματος του αυτοκράτορα ευεργέτη, που βρισκόταν σε κεντρικό σημείο του κτιρίου, γεμίζοντας τη δυτική δεξαμενή μετάγγισης. Στη συνέχεια, το νερό περνούσε στην ανατολική δεξαμενή πάνω από μία υδραυλική κλίμακα, δημιουργώντας καταρράχτη.
Σήμερα το «Κριτήριο» και «Νυμφαίο» συνδέεται με το αρχαίο θέατρο του Άργους με ένα πλακόστρωτο μονοπάτι, που προσφέρει εκπληκτική πανοραμική θέα της πόλης. Στη διαδρομή μάλιστα υπάρχει και ένα ανάγλυφο πάνω σε ασβεστολιθικό βράχο, που στο δεξιό του τμήμα εικονίζει έφιππη ανδρική μορφή με τ’ άλογο να βαδίζει προς τ’ αριστερά και τον ιππέα να κρατά στρογγυλή αργείτικη ασπίδα και δόρυ. Στο αριστερό τμήμα εικονίζεται κρατήρας με κωνικό πόδι, όπου στα δεξιά του ανελίσσεται ένα φίδι με το κεφάλι του να φτάνει στο χείλος του αγγείου. Ο λαός το έχει ταυτίσει με τον Αη Γιώργη που σκοτώνει το φίδι. Το ανάγλυφο αυτό χρονολογείται στα τέλη του 4ου – αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Ανάλογα ανάγλυφα λατρευτικού χαρακτήρα έχουν εντοπιστεί στους πρόποδες των λόφων της Λάρισας και της Ασπίδας.
Αυτός ο χώρος του Άργους με την ιστορία που χάνεται στο μύθο παραμένει αφανής και αναξιοποίητος σήμερα. Οι πολίτες τον αγνοούν, οι αρχές τον υποβαθμίζουν με τη στάση τους και οι φορείς δεν μπόρεσαν μέχρι σήμερα να τον αξιοποιήσουν, ενώ προσφέρεται ως χώρος για την πραγματοποίηση ποιοτικών εκδηλώσεων. Βρίσκεται στις υπώρειες του ιστορικού κάστρου του Άργους, παρέχει πανοραμική θέα της πόλης, έχει μεγάλη ιστορία, προσφέρει υποβλητική ατμόσφαιρα, ειδικά τους θερινούς μήνες. Θα μπορούσε να αναδειχθεί με τη διοργάνωση μουσικο-θεατρικών ή άλλου είδους εκδηλώσεων στον περιβάλλοντα χώρο του, αφού πρώτα, φυσικά, διαμορφωθεί κατάλληλα, και να αποτελέσει συγκριτικό πλεονέκτημα για την ιστορία και την πολιτιστική ζωή της πόλης.
Το γεγονός ότι δεν έχει εύκολη πρόσβαση με αυτοκίνητο μπορεί να είναι και πλεονέκτημα. Θα έδινε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για έναν μικρό περίπατο από το παρκινγκ της λαϊκής αγοράς μέχρι εκεί από τα κάθετα προς την οδό Γούναρη πλακόστρωτα δρομάκια και για μια βόλτα στην περιοχή της Φορονέως, που δεν υπολείπεται σε γραφικότητα της αθηναϊκής Πλάκας ή του παλιού Ναυπλίου.
Αλέξης Τότσικας – Φιλόλογος – Συγγραφέας
«Δεύτερη Ανάγνωση |Γεγονότα και έθιμα που σημαίνουν κάτι…», Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, Άργος, Απρίλιος, 2013.
