Είχαν κάποτε όντως οι τοίχοι αυτιά; Ποια είναι η πραγματική συνταγή για την χυλόπιτα των αθεράπευτων ερωτευμένων; Ποιον πλάτανο χαιρετάμε όλοι και γιατί κανείς γελά… καθαρίζοντας αυγά;
Ψάχνουμε τις ιστορίες πίσω από 11 γνωστές εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στον καθημερινό μας λόγο και ανακαλύπτουμε τις ρίζες τους.
Κι όμως, κάποιοι τοίχοι είχαν όντως… «αυτιά», γι’ αυτό και ακόμη και σήμερα όταν θέλουμε να πούμε κάτι μυστικό, αναφερόμαστε σε αυτούς. Συγκεκριμένα, όταν ο βυζαντινός άρχοντας του Ναυπλίου Λέων ο Σγουρός πολιορκήθηκε από τους Φράγκους, κατέφυγε στην Ακροκόρινθο, όπου ανέθεσε στον μηχανικό του, τον Ναρσή, να σχεδιάσει ένα απόρθητο φρούριο, το οποίο χαρακτηριζόταν από την εξής πρωτοπορία: Διάθετε μέσα στα τοιχώματα μυστικούς σωλήνες από κεραμόχωμα, οι οποίοι ξεκινούσαν από τις υπόγειες φυλακές και έφταναν μέχρι το πάνω μέρος του πύργου. Έτσι, οι εντός των τειχών λάμβαναν συχνά πολύτιμες πληροφορίες ακούγοντας τις συζητήσεις των κρατουμένων στα υπόγεια, χωρίς οι τελευταίοι να το γνωρίζουν, κάτι που έκρινε την έκβαση της πολιορκίας.
Πώς συνδέεται άραγε μία… πίτα με τον έρωτα και την απόρριψη; Η ρίζα της φράσης εντοπίζεται δύο αιώνες πριν, σε μια κοινωνία μάλλον εύπιστη απέναντι στους κομπογιαννίτες. Τέτοιος ήταν και ο Παρθένης Νένιμος, ένας άνδρας που τότε ισχυρίστηκε ότι βρήκε το «γιατρικό» για τους βαρύτατα ερωτευμένους, των οποίων ο έρωτας έμενε δίχως ανταπόκριση: Ήταν ένα παρασκεύασμα χυλού από σιτάρι, ψημένο στο φούρνο, το οποίο ονομάστηκε χυλόπιτα. Φυσικά, κανένας ερωτευμένος δεν γιατρεύτηκε με την βοήθειά της, αλλά τουλάχιστον… χόρταινε.
Ένα ιδιαίτερα βάναυσο έθιμο ευθύνεται για αυτή τη φράση, αυτό των διαβόητων «αρκουδιάρηδων», συνήθως τσιγγάνων, που γυρνούσαν τα χωριά με μια «χορεύτρια» αρκούδα. Η τελευταία, για να χορεύει καλά, «εκπαιδευόταν» από μικρή. Όταν ήταν ακόμη αρκουδάκι, την τοποθετούσαν σε ένα ταψί, κάτω από το οποίο έκαιγε φωτιά. Ο αρκουδιάρης έπαιζε μουσική και το αρκουδάκι, καθώς τα πόδια του καίγονταν, σήκωνε μία το ένα πόδι και μία το άλλο, κάτι που βαφτιζόταν «χορός». Με τον καιρό, η φωτιά αφαιρούταν, αλλά η αρκούδα έχοντας συνδυάσει τον ήχο της μουσικής με τη φωτιά κάτω από το ταψί, χόρευε μόλις άκουγε το μουσικό όργανο του «κυρίου» της. Κάπως έτσι, την χόρευε στο ταψί, φράση που την χρησιμοποιούμε και σήμερα για όποιον άγεται και φέρεται από κάποιον άλλον.
Στην Αθήνα της Τουρκοκρατίας, είχε ανατεθεί σε έναν πελώριο, τρομακτικό, αλλά μάλλον ελαφρόμυαλο Αλβανό, τον Κιουλάκ Βογιατζή, να συγκεντρώνει τον κεφαλικό φόρο, που ήταν μία λίρα το εξάμηνο. Εκείνος το έκανε γυρνώντας από πόρτα σε πόρτα και απαιτώντας τα χρήματα, διαφορετικά απειλούσε πως θα τους χτυπήσει με έναν «κόπανο», ένα κοντόχοντρο ξύλο που κρατούσε στα χέρια του. Όσοι ωστόσο δεν είχαν να πληρώσουν, εκμεταλλεύονταν την χαμηλή ευφυΐα του και του έδιναν καλογυαλισμένες δεκάρες, που φαίνονταν σαν χρυσές. Έτσι, όταν αποχωρούσε, περιπαικτικά αναφέρονταν στο «μυαλό του και μια λίρα» καθώς και στον κόπανο του.
- Και οι τοίχοι έχουν αυτιά
Κι όμως, κάποιοι τοίχοι είχαν όντως… «αυτιά», γι’ αυτό και ακόμη και σήμερα όταν θέλουμε να πούμε κάτι μυστικό, αναφερόμαστε σε αυτούς. Συγκεκριμένα, όταν ο βυζαντινός άρχοντας του Ναυπλίου Λέων ο Σγουρός πολιορκήθηκε από τους Φράγκους, κατέφυγε στην Ακροκόρινθο, όπου ανέθεσε στον μηχανικό του, τον Ναρσή, να σχεδιάσει ένα απόρθητο φρούριο, το οποίο χαρακτηριζόταν από την εξής πρωτοπορία: Διάθετε μέσα στα τοιχώματα μυστικούς σωλήνες από κεραμόχωμα, οι οποίοι ξεκινούσαν από τις υπόγειες φυλακές και έφταναν μέχρι το πάνω μέρος του πύργου. Έτσι, οι εντός των τειχών λάμβαναν συχνά πολύτιμες πληροφορίες ακούγοντας τις συζητήσεις των κρατουμένων στα υπόγεια, χωρίς οι τελευταίοι να το γνωρίζουν, κάτι που έκρινε την έκβαση της πολιορκίας.
- Κατά φωνή κι ο γάιδαρος
- Έφαγα χυλόπιτα
Πώς συνδέεται άραγε μία… πίτα με τον έρωτα και την απόρριψη; Η ρίζα της φράσης εντοπίζεται δύο αιώνες πριν, σε μια κοινωνία μάλλον εύπιστη απέναντι στους κομπογιαννίτες. Τέτοιος ήταν και ο Παρθένης Νένιμος, ένας άνδρας που τότε ισχυρίστηκε ότι βρήκε το «γιατρικό» για τους βαρύτατα ερωτευμένους, των οποίων ο έρωτας έμενε δίχως ανταπόκριση: Ήταν ένα παρασκεύασμα χυλού από σιτάρι, ψημένο στο φούρνο, το οποίο ονομάστηκε χυλόπιτα. Φυσικά, κανένας ερωτευμένος δεν γιατρεύτηκε με την βοήθειά της, αλλά τουλάχιστον… χόρταινε.
- Χαιρέτα μου τον πλάτανο
- Μου έφυγε το καφάσι
- Αυγά σου καθαρίζουνε;
- Δεν χαρίζει κάστανα
- Του έριξε μαύρο, δαγκωτό
- Τον χορεύει στο ταψί
Ένα ιδιαίτερα βάναυσο έθιμο ευθύνεται για αυτή τη φράση, αυτό των διαβόητων «αρκουδιάρηδων», συνήθως τσιγγάνων, που γυρνούσαν τα χωριά με μια «χορεύτρια» αρκούδα. Η τελευταία, για να χορεύει καλά, «εκπαιδευόταν» από μικρή. Όταν ήταν ακόμη αρκουδάκι, την τοποθετούσαν σε ένα ταψί, κάτω από το οποίο έκαιγε φωτιά. Ο αρκουδιάρης έπαιζε μουσική και το αρκουδάκι, καθώς τα πόδια του καίγονταν, σήκωνε μία το ένα πόδι και μία το άλλο, κάτι που βαφτιζόταν «χορός». Με τον καιρό, η φωτιά αφαιρούταν, αλλά η αρκούδα έχοντας συνδυάσει τον ήχο της μουσικής με τη φωτιά κάτω από το ταψί, χόρευε μόλις άκουγε το μουσικό όργανο του «κυρίου» της. Κάπως έτσι, την χόρευε στο ταψί, φράση που την χρησιμοποιούμε και σήμερα για όποιον άγεται και φέρεται από κάποιον άλλον.
- Μου άλλαξες τα φώτα
- Το μυαλό σου και μια λίρα (και του Μπογιατζή ο κόπανος)
Στην Αθήνα της Τουρκοκρατίας, είχε ανατεθεί σε έναν πελώριο, τρομακτικό, αλλά μάλλον ελαφρόμυαλο Αλβανό, τον Κιουλάκ Βογιατζή, να συγκεντρώνει τον κεφαλικό φόρο, που ήταν μία λίρα το εξάμηνο. Εκείνος το έκανε γυρνώντας από πόρτα σε πόρτα και απαιτώντας τα χρήματα, διαφορετικά απειλούσε πως θα τους χτυπήσει με έναν «κόπανο», ένα κοντόχοντρο ξύλο που κρατούσε στα χέρια του. Όσοι ωστόσο δεν είχαν να πληρώσουν, εκμεταλλεύονταν την χαμηλή ευφυΐα του και του έδιναν καλογυαλισμένες δεκάρες, που φαίνονταν σαν χρυσές. Έτσι, όταν αποχωρούσε, περιπαικτικά αναφέρονταν στο «μυαλό του και μια λίρα» καθώς και στον κόπανο του.